dodano: 15-06-2016
Przeglądając stare mapy natknąłem się na jednej z czeskich stron na mapę, której ujrzeć nigdy się nie spodziewałem: są na niej zaznaczone po kolei wszystkie cysterskie kamienie na dzisiejszej granicy państwowej... Mam tu na myśli mapę stabilní katastr Potschendorf - Bečkov, odręcznie rysowany szkic datowany na rok 1841. Interesujący mnie fragment to granica pomiędzy Okrzeszynem (Albendorf) a miejscowością Bečkov (Potschendorf), będąca jednocześnie granicą państwową pomiędzy Królestwem Prus (Königreich Preussen) a Czechami (Böhmen) będącymi wówczas częścią Cesarstwa Austrii (Kaisertum Österreich). Na poniższym rysunku widać kilka przykładowych kamieni granicznych. Litery "IHS" po stronie czeskiej oraz "JAG" po "naszej" stronie granicy oraz daty "1727" wyraźnie wskazują, że autor szkicu napotkał na granicy właśnie cystersko-jezuickie kamienie graniczne. Dodatkowo kamienie o numerach "1/44", "74" oraz "65" zostały zilustrowane graficznym przedstawieniem cysterskiego kamienia granicznego a przy kamieniu "65" znalazły się litery "RSSJ".
Poniżej znajduje się tabelaryczne zestawienie kamieni granicznych na granicy państwowej uwidocznionej na mapie "stabilní katastr Potschendorf". Pierwszy zakonny kamień graniczny o numerze porządkowym "65" znajduje się na południowym-wschodzie obszaru ujętego na mapie, w miejscu charakterystycznego załamania linii granicznej w bezpośrednim sąsiedztwie szczytu góry Bogoria (niem. Geisler Berg). Następnie numeracja rośnie w kierunku zachodnim aż do numeru "83", natomiast ostatni kamień graniczny o numerze "1/44" znajduje się na granicy miejscowości Potschendorf i Bernsdorf (Bečkov i Bernartice).
| Lp. | numer na mapie | oznaczenie CZ | oznaczenie PL | rodzaj kamienia | uwagi |
| 1 | 65 | IHS 1727 RSSJ | wizerunek kamienia | jezuicko-cysterski | |
| 2 | 66 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 3 | 67 | + | JAG 1793 | cysterski | błędna data ? |
| 4 | 68 | IHS | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 5 | 69 | + | JAG 1727 | cysterski | |
| 6 | 70 | + | JAG 1727 | cysterski | |
| 7 | 71 | + | JAG 1727 | cysterski | |
| 8 | 72 | + | + | + | |
| 9 | 73 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 10 | 74 | wizerunek kamienia | cysterski | obrócony o 180° ? | |
| 11 | 75 | IHS 1727 | jezuicki | ||
| 12 | 76 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 13 | 77 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 14 | 78 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 15 | 79 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 16 | 80 | IHS 1727 | jezuicki | ||
| 17 | 81 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 18 | 82 | IHS 1727 | jezuicki | ||
| 19 | 83 | + | + | ||
| 20 | 1/44 | IHS 1727 | 1727 + wizerunek kamienia | jezuicko-cysterski |
Łatwo policzyć, że na tym odcinku granicy zakonne kamienie graniczne stanowiły aż 90% wszystkich znaków, jezuicko-cysterskie 50%, cysterskie 25%, jezuickie 15% a zwykłe kamienie graniczne oznaczone symbolem "+" zaledwie 10%.
| + | jezuickie | cysterskie | jezuicko-cysterskie | zakonne | razem | |
| ilość [szt.] | 2 | 3 | 5 | 10 | 18 | 20 |
| ilość [%] | 10 | 15 | 25 | 50 | 90 | 100 |
Oczywiście należało sprawdzić sąsiednią mapę stabilní katastr Bernsdorf - Bernartice. I tutaj ponownie znajdujemy jezuickie i cysterskie kamienie graniczne. Choć obie mapy powstały w tym samym roku, to prawdopodobnie każdą opracowywał inny kartograf, gdyż tym razem przedstawienia kamieni granicznych są o wiele bogatsze, poniżej kilka przykładów.
I ponownie tabelaryczne zestawienie kamieni. Pierwszy kamień "44/1" znajduje się na granicy miejscowości Potschendorf i Bernsdorf (Bečkov i Bernartice) i niemal na pewno jest to kamień "1/44" z poprzedniej mapy "stabilní katastr Potschendorf". Następnie kamień ma numer "45", potem numeracja rośnie w kierunku północnym aż do numeru 79, ostatni widoczny na mapie kamień graniczny oznaczono jako "80/84" a znajduje się on na granicy miejscowości Bernsdorf i Königshan (Bernartice i Královec). Co ciekawe litery "RSSJ" po stronie jezuickiej odczytane zostały jako "RSSS".
| Lp. | numer na mapie | oznaczenie CZ | oznaczenie PL | rodzaj kamienia | uwagi |
| 1 | 44/1 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 2 | 45 | + | + | + | |
| 3 | 46 | + | + | + | |
| 4 | 47 | IHS 1727 RSSS | JAG + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 5 | 48 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 6 | 49 | + | + | + | |
| 7 | 50 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 8 | 51 | + | + | + | |
| 9 | 52 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 10 | 53 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 11 | 54 | + | + | ||
| 12 | 55 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 13 | 56 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 14 | 57 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 15 | 58 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 16 | 59 | + | |||
| 17 | 60 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 18 | 61 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 19 | 62 | + | + | ||
| 20 | 63 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 21 | 64 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 22 | 65 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 23 | 66 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 24 | 67 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 25 | 68 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 26 | 69 | + | JAG 1727 + wizerunek | cysterski | |
| 27 | 70 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 28 | 71 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 29 | 72 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 30 | 73 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 31 | 74 | IHS 1727 | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 32 | 75 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 33 | 76 | + | + | + | |
| 34 | 77 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 35 | 78 | + | + | + | |
| 36 | 79 | IHS 1727 RSSS | JAG + wizerunek | jezuicko-cysterski | |
| 37 | 80/84 | IHS 1727 RSSS | JAG 1727 + wizerunek | jezuicko-cysterski |
I ponownie odrobina statystyki: kamienie zakonne na tej mapie stanowią ponad 75% wszystkich kamieni granicznych natomiast kamienie oznaczone jedynie symbolem "+" to blisko 25%. Brak kamieni jedynie jezuickich a tylko jeden kamień "69" ma oznaczenie wyłącznie cysterskie.
| + | jezuickie | cysterskie | jezuicko-cysterskie | zakonne | razem | |
| ilość [szt.] | 9 | 0 | 1 | 27 | 28 | 37 |
| ilość [%] | 24,32 | 0,00 | 2,70 | 72,97 | 75,68 | 100,00 |
Kolejna mapa to sąsiadująca z poprzednią stabilní katastr Königshan - Královec. Nad tym szkicem prawdopodobnie pracował jeszcze inny kartograf, ponieważ graficzna reprezentacja kamieni granicznych jest znowu odmienna, kilka przykładów przedstawiam poniżej.
Również dla trzeciej mapy przygotowałem tabelaryczne zestawienie występujących na niej kamieni granicznych. Pierwszy kamień znajduje się na granicy Königshan - Bernsdorf (Královec - Bernartice) i oznaczony jest numerem porządkowym "84/80", prawdopodobnie będzie to kamień "80/84" z mapy "stabilní katastr Bernsdorf - Bernartice", przy czym tym razem litery "RSSS" odczytano jako "RSSJ", natomiast po stronie cysterskiej odczytano tylko rok. Tym razem w kierunku północnym numeracja maleje i zakonne kamienie graniczne kończą się na numerze "39" wraz z końcem grzbietu Gór Kruczych, na istniejącej do dziś granicy lasu w pobliżu Przełęczy Lubawskiej. Być może autor szkicu nie przywiązywał dużej wagi do wizerunków na tych kamieniach granicznych i stąd większość nich posiada tylko oznaczenie "JHS 1727" po dzisiejszej polskiej stronie granicy a niektóre kamienie mają tylko oznaczenie "JAG" bez roku, choć niewykluczone, że właśnie tak było. W odróżnieniu od dwóch poprzednich map litery po stronie jezuickiej zostały odczytane jako "JHS" a nie "IHS".
| Lp. | numer na mapie | oznaczenie CZ | oznaczenie PL | rodzaj kamienia | uwagi |
| 1 | 84/80 | JHS 1727 RSSJ | 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 2 | 83 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 3 | 82 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 4 | 81 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 5 | 80 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 6 | 79 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 7 | 78 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 8 | 77 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 9 | 76 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 10 | 75 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 11 | 74 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 12 | 73 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 13 | 72 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 14 | 71 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 15 | 70 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 16 | 69 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 17 | 68 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 18 | 67 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 19 | 66 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 20 | 65 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 21 | 64 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 22 | 63 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 23 | 62 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 24 | 61 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 25 | 60 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 26 | 59 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 27 | 58 | JHS 1727 | JAG | jezuicko-cysterski | |
| 28 | 57 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 29 | 56 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 30 | 55 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 31 | 54 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 32 | 53 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 33 | 52 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 34 | 51 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 35 | 50 | JHS | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 36 | 49 | JHS | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 37 | 48 | JHS | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 38 | 47 | JHS | JAG 1727 | jezuicko-cysterski | |
| 39 | 46 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 40 | 45 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 41 | 44 | JHS 1727 | jezuicki | ||
| 42 | 43 | JHS | JAG | jezuicko-cysterski | |
| 43 | 42 | JHS | jezuicki | ||
| 44 | 41 | JHS | 1824 | jezuicki | dziwna data |
| 45 | 40 | JHS | jezuicki | ||
| 46 | 39 | JHS | JAG 1727 | jezuicko-cysterski |
Statystyka tego odcinka jest następująca: kamienie zakonne stanowią 100% wszystkich kamieni granicznych, natomiast kamienie oznaczone jedynie symbolem jezuickim to blisko 83%. Brak kamieni jedynie cysterskich a tylko nieco ponad 17% ma jednocześnie oznaczenie jezuickie i cysterskie.
| + | jezuickie | cysterskie | jezuicko-cysterskie | zakonne | razem | |
| ilość [szt.] | 0 | 38 | 0 | 8 | 46 | 46 |
| ilość [%] | 0,00 | 82,61 | 0,00 | 17,39 | 100,00 | 100,00 |
Jak więc wypada podsumowanie tych trzech map? Jeśli dodamy kamienie z wszystkich trzech map i odejmiemy dwa powtarzające się kamienie jezuicko-cysterskie (zakonne) "1/44 vel 44/1" oraz "80/84 vel 84/80" to otrzymamy wyniki ujęte w poniższej tabeli. Osobiście miałbym pewne wątpliwości, czy niektóre kamienie oznaczone jako "jezuickie" lub "cysterskie" nie były w rzeczywistości "jezuicko-cysterskie", jednak są to tylko szczegóły. Wyraźnie jednak widać, że w 1841 roku blisko 90% kamieni granicznych na grzbiecie Gór Kruczych było kamieniami zakonnymi ustawionymi w roku 1727 w celu rozdzielenia posiadłości cystersów i jezuitów .
| + | jezuickie | cysterskie | jezuicko-cysterskie | zakonne | razem | |
| ilość [szt.] | 2+9+0=11 | 3+0+38=41 | 5+1+0=6 | 10+27+8-2=43 | 18+28+46-2=90 | 20+37+46-2=101 |
| ilość [%] | 10,89 | 40,59 | 5,94 | 42,57 | 89,11 | 100,00 |
Wnioski i przemyślenia:
- z jakiegoś powodu niemal wszystkie kamienie graniczne na powyższych trzech mapach (za wyjątkiem jednego kamienia "74" z pierwszej mapy) naniesione są na mapie "podwójnie", należałoby ustalić, czy w taki sposób oznaczone zostały kamienie "dwustronne" czy kamienie stały na granicy "parami" - cysterski naprzeciwko jezuickiego - aktualnie bardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja, że kamienie te stały "parami", czyli było ich łącznie aż 2x90-1 = 179 szt.; uzasadnienie w miarę możliwości (brak czasu :-) postaram się zamieścić na osobnej podstronie;
- dwucyfrowe numery kamieni granicznych widoczne na mapach prawdopodobnie są numerami pomocniczymi używanymi przez opracowywujących szkice kartografów i ponieważ się na żadnym znanym mi kamieniu nie zachowały, to raczej nigdy nie były wykute na słupkach granicznych;
- zapewne w roku 1841 cysterskie słupki graniczne nie miały jeszcze wykutych widocznych współcześnie na większości z nich trzycyfrowych numerów porządkowych, gdyż prawdopodobnie byłyby one na mapach uwzględnione;
- zastanawia mnie, dlaczego na tych trzech mapach prawie wszystkie zakonne kamienie graniczne zaznaczone są jak gdyby "podwójnie", parami po obu stronach granicy; czy symbol taki oznacza dwa kamienie czy jeden kamień "dwustronny"?
- skoro na grzbiecie Gór Kruczych autorzy tych map blisko 90% kamieni granicznych oznaczyli jako zakonne, to cenną informacją jest brak tak oznaczonych kamieni na innych odcinkach granicy; przejrzałem uważnie wszystkie mapy od Śnieżki aż do Mieroszowa i nigdzie więcej cysterskich kamieni granicznych nie znalazłem, czyli na innych odcinkach granicy raczej się ich już nie znajdzie;
