Lipienica według Adreßbuch Lindenau - mieszkańcy
dodano: 03-03-2017
Na tej podstronie spróbuję dokonać amatorskiej analizy danych zawartych w zestawieniu zamieszczonym na stronie "Lipienica według Adreßbuch Lindenau - dane źródłowe ". Tutaj zastanowię się nad mieszkańcami, natomiast o numeracji domów wspominam na stronie "Lipienica według Adreßbuch Lindenau - numery domów".
W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na polskojęzyczne nazwiska występujące w Adreßbuch. Nazwiska takie zauważyłem tylko dwa: w 1911 roku jest to "Czieslik Karl - Lehrer" (Cieślik Karol - nauczyciel) oraz w 1925 roku "Staroski Richard - Bahnarb." (Staroski Ryszard - pracownik kolejowy). Taka ilość odpowiada zaledwie 1,5% nazwisk w latach 1911 i 1925 oraz 0% w 1938 roku. Łącznie wszystkie trzy zestawienia zawierają 210 osób, tak więc w stosunku do całości te dwa polskojęzyczne nazwiska to zaledwie 0,95%. Wątpię jednak, aby przy tak małej objętości danych takie zestawienie było miarodajne, raczej traktowałbym je jako ciekawostkę.
Drugą "mniejszością" w tym zestawieniu są niewątpliwie kobiety. O ile w roku 1911 nie wymieniono ani jednej kobiety, to w latach 1925 i 1938 pojawiają się już dwukrotnie 4 panie, co stanowi odpowiednio 6% i 5%. Żeńskie imiona to "Maria", "Marta/Martha", "Anna", "Hedwig" (Jadwiga) i Pauline (Paulina). Dwie kobiety w roku 1938 określone są jako "Kriegerwitwe - wdowa wojenna", chociaż nie ma ich wymienionych w roku 1925. Jest to o tyle ciekawe, że zapewne ich mężowie zginęli w czasie I Wojny Światowej, więc wdowami wojennymi prawdopodobnie były już w roku 1925.
W dalszej kolejności można dokonać analizy zawodów i statusów znajdujących się przy nazwiskach mieszkańców. O ile w przypadku zawodów typu "Lehrer - nauczyciel", "Maurer - murarz" czy też "Weber - tkacz" tłumaczenie nie jest większym problemem, to najciekawszy okazuje się do przetłumaczenia "rolnik". Dla opisania zawodu lub statusu osób związanych z rolnictwem użyto wielu określeń: Auszügler, Bauer, Bauergutsbesitzer, Großgärtner, Gutsbesitzer, Häusler, Kleingärtner, Landwirt, Restgutsbesitzer, Scholtiseibesitzer, Stellenbesitzer. Temat wcale nie jest łatwy i do przetłumaczenia tak specyficznego słownictwa zwykły, współczesny słownik niemiecko-polski może nie być wystarczający. Dlatego też w poniższym zestawieniu pozwoliłem sobie zacytować tłumaczenia z glosariusza niemiecko-polskiego Liliana Molenda - "Dawne zawody i statusy". Pewnym naprowadzeniem na podział rolników w Lipienicy może być informacja zawarta w książce "Słownik Geografii Turystycznej Sudetów tom 8": "W 1765 roku (...) w Lipienicy (...) mieszkało 10 kmieci, 9 zagrodników i 45 chałupników, wśród nich 6 rzemieślników". W międzyczasie doszło do znaczących zmian własnościowych, ponieważ w 1810 roku sekularyzowano włości klasztorne i Lipienica wraz z całymi dobrami stała się własnością królewską, pozostając jednak w obrębie tzw. fundacji książęcej. Zmiany te jednak chyba nie tyle dotyczyły samych chłopów co własności ziemi na której znajdowały się ich domy i gospodarstwa.
| nazwa | glosariusz | uwagi |
| Auszügler | dożywotnik, wycużnik, wymiernik, wymownik | Dożywotnik to osoba uprawniona na podstawie umowy o dożywocie. Współczesny kodeks cywilny przewiduje rodzaj umowy cywilnoprawnej, mocą której jedna ze stron w zamian za przeniesienie na jej rzecz własności nieruchomości zobowiązuje się zapewnić zbywającemu dożywotnie utrzymanie. Polski wyraz "wycug" prawdopodobnie pochodzi od niemieckiego "Auszüg" i określa dożywotnie zabezpieczenie chłopa przez swojego następcę, któremu przepisał on swoją gospodarkę. Przykładowy opis: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wycug. |
| Bauer | chłop, wieśniak, włościanin, kmieć, gbur | Bauer występuje tylko w roku 1938 i wcześniej był w tym domu Gutsbesitzer, Scholtiseibesitzer, Restgutsbesitzer lub Bauergutsbesitzer (za wyjątkiem numeru 66, gdzie wcześniej nie było żadnego rolnika). |
| Bauergutsbesitzer | posiadacz gruntu włościańskiego, posiadacz gospodarstwa rolnego, właściciel majętności chłopskiej, kmieć, gbur | Bauergutsbesitzer w roku 1911 był jeden, pod tym samym adresem i nazwiskiem w roku 1925 mieszkał Gutsbesitzer a w 1938 Bauer. |
| Großgärtner | Gärtner = zagrodnik Großbauer = chłop (gospodarz) wielokrotny |
Großgärtner to taki większy zagrodnik. Großgärtner występuje tylko w latach 1911 i 1925, w roku 1938 każdy Großgärtner zyskuje miano Landwirt. |
| Gutsbesitzer | właściciel majątku (ziemskiego), dziedzic, obszarnik, właściciel ziemski, posiedziciel dóbr | W latach 1911 i 1925 było po pięciu takich gospodarzy. |
| Häusler | chałupnik (chłop, posiadacz niewielkiej chałupy z ogródkiem, bez ziemi, więc często wynajmujący się do pracy u innych albo świadczący usługi rzemieślnicze) | Według Słownika Języka Polskiego (PWN 1989) "chałupnik" to: "chłop bezrolny posiadający tylko chałupę z obejściem i ogrodem, niegdyś obowiązany również do odrabiania pańszczyzny na rzecz dworu. |
| Kleingärtner | Gärtner = zagrodnik Kleinbauer = Halbbauer Halbgärtner = półzagrodnik, posiadacz połowy gospodarstwa zagrodniczego |
Kleingärtner to taki mniejszy zagrodnik. Kleingärtner występuje tylko w latach 1911 i 1925. W domu gdzie był Kleingärtner pojawiał się potem Landwirt (tylko wyjątkowo Häusler). |
| Landwirt | gospodarz rolny, rolnik | określenie "Landwirt" pojawia się tylko w 1938 roku i dotyczy 33 rolników. |
| Restgutsbesitzer | właściciel resztówki | Określenie "Restgutsbesitzer" dotyczy 3 gospodarstw w 1911 roku i 4 w 1925 roku. "Resztówka" według Słownika Języka Polskiego (PWN 1989) to "reszta gruntu pozostała po parcelacji prywatnej własności ziemskiej; poparcelacyjna resztówka; gospodarować na resztówce". "Słownik Geografii Turystycznej Sudetów tom 8" wspomina o istniejącym w Lipienicy 1785 roku folwarku klasztornym i być może to on został rozparcelowany po sekularyzacji właści klasztornych w 1810 roku. |
| Scholtiseibesitzer | właściciel sołectwa | Jako "Scholtiseibesitzer / właściciel sołectwa" w roku 1911 opisana została tylko jedna osoba: "Taube Franz", mieszkający pod nr 8. W roku 1925 "Taube Franz" dalej mieszkał pod tym samym numerem, jednak określony już został jako "Rentier", natomiast "Scholtiseibesitzer / właściciel sołectwa" to już "Taube Karl", być może jego syn, mieszkający pod tym samym adresem. "Taube Karl" mieszkał pod nr 8 również w 1938 roku, ale był już wówczas opisany jako "Bauer". "Słownik Geografii Turystycznej Sudetów tom 8" wspomina w haśle "Lipienica": "Na pewno przed 1400 r. klasztor miał tu wolne, dziedziczne sołectwo, ale było ono przypisane do Krzeszowa i dalej przy okazji 1810 roku wspomniane jest sołectwo z gorzelnią. Być może panowie Taube byli właścicielami gospodarstwa będącego kiedyś gospodarstwem sołeckim, jednak chyba nie pełnili funkcji sołtysa. W latach 1911 i 1925 to Blau Josef mieszkający pod numerem 26 określany był jako "Gemeindevorsteher", czyli przełożony gminy zarządzający wsią, odpowiednik sołtysa na wsi. W roku 1938 Wolfram Kurt mieszkający pod numerem 3 określony został jako "Amtsvorsteher sowie Bürgermeister (naczelnik urzędu oraz burmistrz)". |
| Stellenbesitzer | 1. posiadacz albo właściciel gospodarstwa 2. posiadacz albo właściciel nieruchomości (dawniej realności) | W roku 1911 był tylko jeden Stellenbezitzer, Grallert Paul mieszkający pod numerem 1. W roku 1925 doszedł do niego również Beer Adolf mieszkający pod numerem 4. |
| Adreßbuch 1911 | Adreßbuch 1925 | Adreßbuch 1938 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| liczba numerów domów | 62 | 58 | 63 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| liczba osób | 65 | 66 | 79 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| mężczyźni / kobiety | 65 / 0 | 62 / 4 | 75 / 4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| zawody |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| zatrudnienie |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
