dodano: 27-09-2015
Temat cysterskich kamieni granicznych pełniących do dziś w Górach Kruczych rolę współczesnych znaków granicznych pojawiał się wielokrotnie. Na podstronie cysterskie słupki na granicy państwowej opisane są takie wątki pochodzące od Witolda Papierniaka czy Pawła Kasprzyka. Z kolei na podstronie słupek cysterski koło Głazicy znajduje się relacja Piotra Hormańskiego który twierdzi wprost, że widział na granicy "kilka słupków pocysterskich przerobionych na graniczne, z mniej lub bardziej skutymi znakami cysterskimi, przemalowane na biało-czerwono".
Na podstronie cysterskie słupki na granicy państwowej wspomniałem swoją wycieczkę 1 września 2008 roku grzbietem Gór Kruczych. Nie zauważyłem wówczas żadnego cysterskiego kamienia granicznego przekutego na współczesny znak graniczny. Choć oglądałem wszystkie słupki i choć faktycznie sporo z nich kształtem przypomina słupki cysterskie, to żadnych śladów niedokładnego przekuwania nie dostrzegłem. Ale cóż, nie patrzyłem być może okiem wprawnego kamieniarza ...
We wrześniu 2015 roku udało mi się dotrzeć do nieznanej mi wcześniej pozycji opisującej przekute kamienie: "Bractwo Krzyżowców nr 19, doniesienie terenowe nr 127 Zygmunta Sarneckiego z 24 marca 1992 roku". Autor stwierdza: "Kilka słupków w dalszym ciągu służy jako słupy graniczne ze zniszczonymi rytami. Przekuto je po prostu na współczesne słupy graniczne, np. 259/3, 259/4, 259/13, 259/15, 260/11, 260/3. Były one także zidentyfikowane przez T. Dudziaka". Tutaj jest już inna sytuacja, autor nie wspomina o kamieniach "gdzieś na granicy" ale wymienia sześć przykładowych kamieni, można je sobie dokładnie obejrzeć i zweryfikować samemu tę informację. Oczywiście pierwsze co zrobiłem to odszukałem swoje zdjęcia ze wspomnianej wycieczki sprzed siedmiu lat, znalazłem tam zdjęcia wszystkich wymienionych kamieni:
Jeśli faktycznie powyższe kamienie zostały przekute z cysterskich, to nie stało się to jednak po II Wojnie Światowej, jak wynikałoby z informacji zasłyszanej i przekazanej przez Pawła Kasprzyka. Kamienie spotykane na granicy mają swoją historię widoczną nawet dla mojego mało wprawnego oka: tutaj widzę ślad po skutych literach "ČS", w ich miejsce namalowano literę "C" po rozpadzie Czechosłowacji; widać też wykute litery "P" powstałe poprzez "dorobienie" ogonka wcześniejszym literom "D" - czyli kamienie te pamiętają jeszcze granicę "ČS"-"D" czechosłowacko-niemiecką. Ale nie widać żadnego śladu po znakach cysterskich ... oczywiście nie widać na zdjęciach, ale te sześć kamieni musiałem obejrzeć jeszcze raz dokładnie na miejscu.
dodano: 29-09-2015
Bardzo dobry pretekst do bardzo ciekawej wycieczki w Góry Krucze - wybraliśmy się tam z moim synem Franciszkiem 19 września 2015 roku. Rowerami pojechaliśmy przez Chełmsko Śląskie do Błażejowa i dalej w Góry Krucze aż do samej granicy państwowej. Tutaj zostawiliśmy rowery i wzdłuż granicy poszliśmy już na nogach. Nasz plan był następujący: po pierwsze dokładnie obejrzeć wspomniane wyżej sześć słupków a po drugie poszukać pomiędzy słupami granicznymi 261/2 i 261/3 cysterskiego kamienia widocznego na zdjęciu Jerzego Sarneckiego z dnia 14 kwietnia 1991 roku (zdjęcie opisane jest na podstronie cysterskie słupki na granicy państwowej).
Poszukiwania zaczęliśmy od obejrzenia kamienia granicznego 260/3 - nic szczególnego nie zauważyliśmy. Wędrowaliśmy sobie dalej i oglądaliśmy wszystkie kolejne kamienie graniczne, aż do ostatniego w tę stronę kamienia z wykazu: 259/3. Potem jeszcze postanowiliśmy obejrzeć następny kamień 259/2 i tutaj nastąpił przełom w naszych poszukiwaniach - ten kamień okazał się cysterskim kamieniem granicznym. Na poniższych zdjęciach widać kamień 259/2 z pozostawionym na dole fragmentem cysterskiego kamienia:
Na poniższym szkicu zaznaczyłem kolorem czerwonym część kamienia granicznego pozostałą po jego oryginalnym, cysterskim pierwowzorze. Jak widać skuta została górna część aż do połowy wysokości liczby "1727", pozostały również dwa łuki (lewy częściowo wykruszony) opisane na szkicu jako "A" wraz z łączącą je krawędzią na wysokości H=53 cm. Grubość słupka to 20 cm, jego szerokość jest równa 33 cm.
Warto zwrócić też uwagę na charakterystyczne ślady pozostałe po przekuciu cysterskiego kamienia: użyto innego narzędzia lub innego sposobu skuwania dla części zewnętrznej a innego dla pozostałej wewnątrz powierzchni. Z pewną przesadą zaznaczyłem to na kolejnym szkicu: dookoła są "kreski" idące prostopadle do boków i łuku słupka a wewnątrz "wysypka".
Teraz już inaczej można było spoglądać na inne kamienie - dla przykładu kamień 259/7 o grubości 19 cm i szerokości 33 cm też posiada jedną powierzchnię w charakterystyczne wzorki skuwania a w odległości 52 cm od wierzchołka widać krawędź z dwoma łukami. Tutaj skuto całą liczbę "1727", ale łuki i krawędź pozostały jak w cysterskim oryginale.
W drodze powrotnej zauważyliśmy kilka kamieni które jeszcze chwilę wcześniej nie do końca były cysterskie a teraz już z łatwością je rozpoznawaliśmy - dla przykładu oglądany wcześniej kamień 260/3. Grubość 20 cm, szerokość 32 cm, wystawał z ziemi 46 cm. Wystarczyło go delikatnie podkopać i od strony z "wysypką" na głębokości 53 cm od wierzchołka widoczna jest krawędź z łukami po bokach.
Nie będę tutaj opisywał wszystkich kolejnych kamieni które w mojej ocenie są kamieniami cysterskimi, ale spotkaliśmy ich o wiele więcej. Jeśli wystawały z ziemi blisko 54 cm to można było sprawdzić czy skuto je do końca. Niestety wiele kamieni odpowiadających nam z "rysopisu" była zbyt głęboko zakopana. Pozwolę sobie zamieścić jednak jeszcze zdjęcia kamienia 260/11, bo to drugi kamień z pozostałością liczby "1727", tutaj dobrze widać dolną część "172".
I tyle zdjęć pozostałości po cysterskich kamieniach. Ale z drugiej strony tych samych kamieni można znaleźć pozostałości po sąsiadach cystersów - jezuitach z którymi graniczyli oni w Górach Kruczych. Litery "RS SJ" widoczne są na niektórych zachowanych cysterkich kamieniach granicznych, np. na cysterskim kamieniu granicznym z Chełmska Śląskiego czy też na cysterskim kamieniu granicznym z Podlesia. I również na dzisiejszej granicy państwowej widzieliśmy takie kamienie, dla przykładu kamień 259/3:
Innymi kamieniami z jezuickimi literami są jeszcze 259/15 czy widoczny na poniższych zdjęciach 260/5.
