pochodzenie cysterskich kamieni granicznych


dodano: 12-06-2016

Na tej podstronie postaram się opisać swoje poszukiwania dotyczące pierwotnej lokalizacji znanych mi cysterskich kamieni granicznych. Na moim wykazie cysterskich kamieni granicznych łatwo zauważyć, że prawie wszystkie te kamienie posiadają wyryte trzycyfrowe numery. Co one oznaczają?

O liczbach tych wspomina Witold Komorowski w artykule Kamienie opactwa krzeszowskiego: "Niemal wszystkie krzeszowskie kamienie graniczne, wyznaczające pierwotnie zasięg dóbr klasztornych, mają na bocznych ściankach wtórnie wykute 3-cyfrowe numery i czasami – litery pochodzące zapewne z czasów kiedy służyły jako słupki granicy państwowej zanim zostały przeniesione na swoje obecne miejsca. (...) [Słupek w Bolkowie] to jedyny cysterski kamień graniczny bez dodatkowo wykutych numerów."

Inną wzmiankę o numeracji słupków znajdziemy w artykule Zygmunta Sarneckiego Zabytkowe słupki graniczne: "Słupy z pewnością ustawione były wokół dóbr klasztornych. (...) Przetrwały jedynie na granicy państwowej między Czechami a Polską w Górach Kruczych, służąc nowym celom. Część słupów usunięto z granicy, przenosząc do miejsc bardziej uczęszczanych. (...) Najwyższy znany numer słupa - 583 - świadczy o tym, że było ich jeszcze więcej. (...) Wszystkie słupki na zaokrągleniu u góry posiadają krzyżyk i niżej kolejny numer." Tutaj autor prawdopodobnie przeoczył fakt, że znany mu kamień z Bolkowa nie ma numeru porządkowego. Po wspomnianym numerze 583 znane są mi jeszcze kamienie z numerami 593 (w kamiennogórskim muzeum) i 596 (w lubawskiej szkole), ale autor wspomina o nich jako "zaginionych", więc tych numerów nie uwzględnił.

Teoria mówiąca o tym, że trzycyfrowe numery porządkowe są numerami kolejnych znaków granicznych jest bardzo obiecująca, jednak nie odpowiada numeracji znaków granicznych jakie spotkamy na granicy państwowej. Znane mi numery porządkowe granicznych kamieni cysterskich to: 517, 526, 544, 545, 550, 561, 562, 565, 571, 572, 582, 583, 593 i 596. Współczesne znaki graniczne w Górach Kruczych mają numerację "ułamkową", gdzie licznik jest wprawdzie liczbą trzycyfrową, ale z przedziału 250 do 260, natomiast mianownik ma maksymalnie dwie cyfry. Oczywiście dzisiejsza numeracja nie była "od zawsze", wcześniej występowały inne oznaczenia. Dla przykładu przeglądając starsze mapy zauważymy, że w latach 50. XX wieku numeracja to "ułamki" z licznikiem dwucyfrowym (na grzbiecie Gór Kruczych były to numery od 22 do 27) a przykładowe numery znaków granicznych to np. 25/7 czy 23/18. Taką numerację można zobaczyć również na niektórych mapach wykonanych przed II Wojną Światową. Ta wcześniejsza numeracja zachowała się również na nielicznych kamieniach granicznych, zwłaszcza na tych "nieaktualnych", wywróconych i porzuconych bezpośrednio przy granicy.

Jednak przeglądając starsze mapy natrafiłem na Topographische Karte 1:25000 (Meßtischblatt) Schömberg 3131 z numeracją znaków granicznych pasującą do znanej mi numeracji cysterskich kamieni granicznych. Otóż na tej mapie numeracja zaczyna się od znaku granicznego "1" zlokalizowanego pomiędzy Łączną a Chełmskiem Śląskim, rośnie na zachód w stronę Worka Okrzeszyńskiego i na grzbiecie Gór Kruczych przyjmuje wartości pomiędzy "500" a "600". Ponieważ cysterskie kamienie graniczne miały znajdować się pierwotnie, według wszelkiej znanej mi literatury, na grzbiecie Gór Kruczych, to ich numeracja (między "517" a "596") idealnie odpowiada numeracji z przedstawionej mapy.

Jeśli rzeczywiście numery wyryte na cysterskich kamieniach granicznych odpowiadają numerom z poniższej mapy, to można jednoznacznie ustalić ich pierwotną lokalizację. Ciężko będzie jednak ją zweryfikować, poza jednym wyjątkiem: wiadomo, gdzie został znaleziony słupek cysterski koło Głazicy. W e-mailu otrzymanym w maju 2013 roku od Jerzego Sarneckiego czytam:"(...) Słupek o numerze porządkowym "583", znajdujący się na fotografii zamieszczonej w monografii Lubawki, a obecnie prezentowany w muzeum żaclerskim, celowo oparliśmy o słupek granicy państwowej, aby w ten sposób określić jego lokalizację. (...) . Na poniższej mapie zaznaczyłem zieloną strzałką lokalizację współczesnego znaku granicznego 262/2 i jest to dokładnie miejsce, gdzie miałby znajdować się kamień cysterski "583", co potwierdza prawidłowość interpretacji trzycyfrowych numerów porządkowych.

Na widocznym poniżej fragmencie mapy "Schömberg 3131" zaznaczyłem znane mi numery kamieni cysterskich i jak widać prawdopodobnie wszystkie te kamienie pochodzą właśnie z grzbietu Gór Kruczych.

Druga z prezentowanych map to mapa wojskowa (vojenské mapování) w skali 1:25000, arkusz 3756/1, z nieznaną mi datą wydania. Znajdująca się na dole mapy adnotacja "Prawděpodobná magneticka deklinace pro střed roku 1938" sugeruje jedynie, że mapa została wydana przed rokiem 1938. Widoczna na tej mapie numeracja znaków granicznych jest bardzo zbliżona do wspomnianej wcześniej mapy "Schömberg". Zamiast znaku "517" znajduje się znak o numerze "IX". Znany mi cysterski kamień graniczny o numerze 517 ma wyryte litery "IC", tak więc trochę nie pasują one do "IX". Jeśli dokładnie porównać rozmieszczenie numeracji można zauważyć, że znak graniczny "556" na drugiej prezentowanej mapie prawdopodobnie ma przestawione cyfry - w tym miejscu powinien znajdować się raczej znak o numerze "565", być może jest to "czeski błąd". Jednak ogólnie numeracja z obu map są zgodne.


kliknij mapy aby powiększyć





Wróć